Tana Toraja Kecematan Saluputti Lembang Tapokko

Goedenavond allemaal,

Op aanraden van oom Agus Munster uit Hoogeveen zit ik nu samen met Chaly zoon van Nono Pupella, cucu van wijlen Tante Tati de zuster van wijlen Pappie Wim in Hotel Santiga in Makassar. Chaly helpt mij bij het plaatsen van de foto's op de website. Businesscenter sluit om 22.00 uur en wij komen aan om 22.15 uur.

Wij vliegen met Lion Airs van Jakarta naar Makassar. Het is een prijsvechter, dus net iets minder lux als de KLM en minder beenruimte. Mammie heeft een plek bij het raam en wij kunnen ook mee kijken.

In Makassar worden wij opgehaald door Nono Pupella en Chaly. Hij heeft voor deze gelegenheid een auto van een vriend kunnen lenen. Chaly is ook mee. Ik herken hem / Nono niet als hij ijverig naar mij zwaait en ik haal Mammie op. Die met Albert wacht bij de koffers. Het is hier een drukte van belang. Er is niet zo'n draaiende lopende band als op Schiphol. Het is een eindige band en wordt gewoon van alles op geplaatst. Vanwege Lebaran - vastenmaand - Idul Fitri - hebben allerlei reizigers grote pakketten bij zich, die ook van de band afrollen. Daarnaast alle koffers en tassen van de passagiers. Gelukkig komen onze tassen tamelijk vlot van de band afrollen. Onze handbagage hebben wij inmiddels aan Nono af gegeven. Door het merken in Jakarta herken ik snel onze zwarte koffers.

Vanaf het vliegveld Bandara Hassannudin in Mandai - Maros is het ruim een half uur tot drie kwartier rijden naar Makassar het oude gedeelte. Er is net een nieuwe Mall gebouwd: Rhamayana, die voor de nodige opstoppingen / files/ Macet zorgt.

Als wij bij Helen en Nono aankomen, is er voor twee slaapruimte. Dochter Stefanie slaapt bij de ouders, zodat Mammie en ik een slaapkamer delen. Albert logeert in Hotel Kenari, vlak tegenover het ouderlijk huis in de Jalan Josef Latumahina. Na de oorlog in 1950 hebben opa Tjalie Munster en oma Dana Munster - Kailola eerst elders in Makassar gewoond in Mardekaya in de Jalan Gunung Latimojong, voordat zij naar de Jalan Kenari zijn verhuisd. De Jalan Kenari heet tegenwoordig dus anders Jalan Josef Latumahina.( een beroemd Moluks politicus in Makassar)
In dit huis waar wij nu verblijven zijn opa Tjalie, oma Dana, Tante Det ( Esther) en Tante Lala (27 februari 2005 )overleden. Dus de ouders van Pappie en twee van zijn zusters.
Het huis staat op zich op een prachtige locatie zo vlak bij de Pantai Losari = Losari Beach ( nog geen 100 meter). Helaas is er al lang geen goed onderhoud meer gepleegd.

Ik vind het heel apart om te slapen in een huis met zo'n lang Munsterverleden. Jammer, dat ik Tante Lala niet meer in levende lijve heb kunnen ontmoeten, maar dat is niet anders. Helen, de vrouw van Nono heeft samen met haar gezin voor Tante Lala (voor hen dus oma Lala) gezorgd. Tante Lala is het laatste jaar erg afgevallen en woog nog maar 35 kg. Tante Lala sprak op het laatst alleen de Nederlands taal en sprak geen Indonesisch meer. Helen weet veel over de laaste jaren te vertellen. Tante Lala heeft altijd gehoopt, dat ik nog bij haar langs zou komen toen zij ziek was. Dit heeft zij altijd aan Helen verteld.

Als wij de fotoalbums bekeken hebben gaan wij in de zelfde straat uit eten bij Rumah Makan Bahari - een eethuis waar je echt Makassar eten krijgt. Het is vooral een visrestaurant, waar je zelf vooraf je vis uit kiest en de wijze waarop het wordt klaar gemaakt. Chaly en Albert nemen Ajam kecap. Tijdens het eten wordt er veel over vroeger gepraat.

De volgende dag gaan wij eerst de familiegraven bezoeken in Kuburan Panaikang. Opa Tjalie ligt samen met Tante Jo Munster, de jongste zus van Pappie, die op 17 jarige leeftijd is overleden. Tante Det ligt alleen en Tante Lala is op haar verzoek bij Oma Dana geplaatst. Als wij op de begraafplaats aankomen, lopen er allerlei mannen mee. Zij werken niet en proberen toch geld te genereren. Er is bij hen totaal geen respect voor de graven en voor de nabestaanden. Er is totaal geen privacy en van afstand houden heeft men ook nooit gehoord. Nono heeft de vorige dag nog alle familiegraven zo goed mogelijk schoon gemaakt, dus hun hulp is ook echt niet nodig. De letters bij de oudee graven zijn niet meer goed leesbaar helaas. Erg jammer!

Na het ebzoek aan de graven gaan wij naar Toko Mas bij Nona. Dit is het vaste adres voor Mammie in Makassar: in Jalan Jampea Kampong China. Mijn Mama Ani An heeft een bestelling geplaatst bij haar zuster en wij gaan kijken of dit wat kan worden. Ik SMS met Tante Au Manuhutu, omdat ik het telefoonnummer van de familie in Den Bosch niet bij mij heb. Ik merk, dat ik niet met het tijdsverschil rekening heb gehouden. Bij ons in Makassar is het al 13.00 uur als het nog 06.00 uur moet worden in Tiel. Tante Au beantwoord direct mijn SMS bericht. Mammie wil eerst met Mama Ani overlegd hebben, voordat de bestelling definitief geplaatst kan worden. Er moet ook een ring geparrerd worden, dus op z'n vroegst kan de bestelling donderdag weer opgehaald worden. Chaly en Stefanie zijn naar school en wij gaan tussen de middag uit eten bij Makssar Golden aan de Losari Beach. Oom Agus Munster en oma Munster hebben hier wel eens gelogeerd. Wij zitten zo langs de kust met een koel en verfissend zee briesje. Het is prettig, want het is hier overdag makkelijk 35 graden. Het eten is op zich goed, alleen blijk ik een ijzeren sluiting in mijn soep te hebben. Als ik hier wat van zeg, worden er uitgebreid excuses gemaakt en krijg ik een ijscoupe aangeboden als goeddoening.Van het eten hebben wij allerlei foto's gemaakt.

Hierna maken wij een tour rond bekende plekken van Makassar voor de familie Munster. De auto is gehuurd, die heb ik samen met Nono opgehaald met een pété-pété - een minibus, die vooral schoolkinderen, maar ook anderen binnen de stad vervoerd.
Wij zien de plaats, waar bij Pappie vroeger gewerkt heeft: Batalyon Zeni ( logistiek) in Jalan Rajawali, de wijk Mardekaya, waar de familie Haurissa vroeger gewoond heeft, de kerk waar Mamie haar geloofsbelijdenis heeft gedaan - Gereja Immanuel bij pendita Souhoka, de school van opa Tjalie: Normal School waar hij Wakil ( waarnemend )Inspecteur Schoolopziener was.In Ambon was Opa Tjalie: Hoofdopziener van een school in Ambon stad. Om Tante Lala de gelegenheid te geven om verder te kunnen studeren zijn oma en opa naar Makassar verhuisd. De werkplaats van Tante Det - bij de justitie bij de vreemdelingendienst. Tante Lala heeft op het kantoor van de gouverneur gewerkt als als boekhouder en de laatste 5 jaar was zij hoofd van de afdeling, die bouwvergunningen moest verlenen in Makassar. Wij hebben ook de beoorteplaats van Pappie gezien: Rumah Sakit Militair Leger Dr. Pelamonia in de Jalan Jend Sudirman en zo was er nog veel meer wat Helen en Nono ons wisten te vertellen. Inmiddels hebben wij ook Chaly en Stefanie opgehaald en gaan wij weer samen eten in Makassar Golden. Vanavond is er ook live - music.

De volgende dag vertrekken Albert en ik naar Tana Toraja. Samen met Nono en Helen hebben wij bij Litha -een busorganisatie twee kaartjes gekocht. De bus vertrekt om 10.00 uur en om 18.00 uur komen wij in Makale aan, waar wij opgehaald worden door oom Agus Munster met Chauffeur Peddy.
Nono zet ons af bij de terminal, maar de bus is inmiddels vertrokken. Onderweg haalt Nono de bus in, voordat wij bij de halteplaats instappen. Met handbewegingen vanuit de auto heeft hij de bus laten stoppen en kunnen wij gewoon mee. De bus is helemaal niet zo vol als wij denken. Tijdens het boeken deed men voorkomen als of de bus geheel bezet was. Gelukkig is dit niet zo, waardoor iedereen een twee persoonsbank alleen kan bezetten. Er lux voor zo'n AC VIP bus, die maar twee keer per dag gaat om 10.00 uur 's morgens en om 10.00 uur 's avonds.

Vanuit Makale is het nog 45 minuten rijden naar de kampong van wijlen Oma Maria Munster - Biring uit Hoogeveen in Tana Toraja - Tapokko. Het lukt oom Agus niet meer om ons persoonlijk eerst op te halen in Makassar. Maar in Makale staat hij al meer dan een uur ons op te wachten. Onderweg met de bus gaan wij door het mooie landschap van Sulawesi Selatan. Mooie sawa's - mooi natuurschoon, maar ook weer sterke contrasten tussen rijk en arm. Overheidsgebouwen zien er verzorgd, rijk en netjes onderhouden en goed geschilderd uit ( mooie entree - veel ruimte) en daar naast kan net zo goed een krotwoning staan. Albert heeft onderweg veel foto's geschoten. Ik heb vergeten mijn batterijen op te laden. Dus van de bus reis en de mooie uitzichten hebben wij beiden genoten - maar Albert heeft dus de foto's.

Ondertussen is de duisternis gevallen, dus van de mooie route naar Tapokko zien wij niets.

Op de kampong slapen wij in het huis wat Oma zelf 30 jaar geleden ontworpen heeft. Oom Agus zegt: zie het maar als een luxe camping, er is electriciteit, er is een TV, er is een zittoilet met toiletpapier en een doche. Het enige wat ontbreekt is stromend water. Er is water om te douchen ( mandie = bak water met een steelpan) en voor het toilet. Voor het gewone drinken gebruikt oom Agus gewoon flessenaqua. Tijdens de busreis is er diverse malen gestopt. Ik heb onderweg ook gewoon warm gegeten, maar ben daar niet ziek van geworden. Albert eet niet zo veel en heeft geen warme maaltijd genomen.

Er is voor ons gekookt bij oom Agus: bami met groente - rijst - en drie soorten gebakken vis: garnalen, een soort makreel en nog een soort visfrikandel.
Wij, Albert en ik slapen in de kamer van oom Agus, voorheen het bed van Oma Munster een luxe 180 cm springmatras.

Oom Agus heeft voor de volgende dag een rondleiding geregeld met een gids van Toraja Arianto en een chauffeur uit Toraja Jozef. Wij sluiten aan bij een groep uit Holland en Ambon, die al meerdere dagen met de gids Arianto = Anto op stap zijn. Op de heenreis vanuit de kampong heeft Albert Titus de chauffeur en kok van oom Agus voor de kortere afstanden naar Makale heel vaak moeten stoppen voor de mooie Toraja woningen en de schitterende panorama's van de bergen, de plateaus - de sawa's en de gorges de bergkloven. Ik waan mij in Zuid Frankrijk bij de Gorges du Verdon alleen met allerlei tropische aanplantingen en sawa's.

Wij zijn te laat in Makale en gaan naar de eerste ontmoetingsplaats in Pallawa; hier is een dodenfeest van twee naaste familieleden. Idereen is heel mooi gekleed in het zwart met andere kleuren shawls - de dames. De heren hebben een mooi overhemd aan en over de broek een sarong. Familieleden uit heel Toraja komen dit feest van Tomate = Orang Mati =
overledenen mee maken. Ook zien wij voor het eerst ook diverse Europese toeristen. Pallawa ligt in de buurt van Rantepao. Hier worden dan zowel karbauws als biggen - varkens geslacht. In de buurt van Tapokko worden er alleen karbauws gelsacht en geen varkens. Zo'n dodenfeest wordt pas gehouden als de familie genoeg geld gespaard heeft om zo'n feest te kunnen geven. De overleden is dan al 5 of 6 jaar jaar in een aparte graftombe bij de woning geplaatst in afwachting van deze dodenceremonie: Bikin habis harta. Wij zien ook nog hoe varkens geslacht worden - ingewanden er uit gehaald worden en dan geroosterd worden. Het is erg warm. Zo'n dodenfeest wordt gehouden als de zon weer onder gaat. Een geboortfeest of een trouwerij dien je te houden als zon juist opkomt. Iedre familie heeft zijn eigen ouderlijk huis in Torajastijl, genaamd: Tongkonan. Zowel van opa's als van oma's kant van beide zijde van je familie. Rondom de Tongkonan worden Pondoh ( feesttenten) gemaakt van Bamboe en riet om alle gasten in te kunnen ontvangen. Ook voor de orang Toraja is de Turun Turunan van opa- op vader - op kleinkind erg belangrijk zoals ook binnen de Molukse cultuur. De Mensen van Tana Toraja stammen af uit het zuiden van China. Men is toen per boot richting Indonesië gevaren en aangemmerd in Batak, Kalimantaan en Toraja. De huizen van de Batak, de Daya en de mensen uit Toraja hebben hierdoor veel zelfde overeenkomsten. De huizen staan op palen, waardoor je dichter bij God kunt zijn. De meeste mensen uit Toraja zijn christenen - Katoliek of Protestants geowrdn. Zij hebben daarnaast ook nog hun oude, traditionele geloof: Aluk tododo. Die zegt onder meer, dat er 7777 dingen zijn, die niet goed zijn om te doen. Je moet dus alleen goede dingen doen. In het huis van oom Agus hoeft je niet bang te zijn bijv. dat je bestolen wordt en dat men ongevraagd aan je spullen zit. Een hele verademing. Men is verder ook totaal niet opdringerig. Wel is er een duidelijk kastevesrchil. Oma Nase Biring behoort tot een hogere kaste wat maakt, dat je je nooit gelijkwaardig aan de andere mensen van Toraja moet gedragen. Wij hebben hier niet zo veel last van omdat wij maar even gast zijn.

Kampong Tapokko is de plaats van Nené Banny, de moeder van oma Munster. De vader van oma Munster woonde in Tombang, niet zo ver van Tapokko. Oma heeft diverse sawa's - zowel grote als kleine. Ondanks dat de mensen een goede inborst hebben - blijft het Indonesië. Ooom Agus is nu het huis van Oma aan het opknappen en er blijft hierbij continue toezicht en controle nodig. Ook het herhalen van hoe jij de dingen wilt hebben is erg belangrijk. Men is nu bezig om het dak te vernieuwen en oom Agus aanwezigheid blijft hierbij dringend gewenst. Geld moet je nooit geven zegt oom Agus. Dat vergokt men snel en men doet er niet mee, wat men je bellofd heeft. De Indonesiër leeft dan dag tot dag en ziet morgen wel weer wat er komt. Zij zijn alleen bezig met hun eigen struggle voor life. Als westerlingen moeten wij niet alles door die Europese bril willen zien, dit geeft alleen onnodig irritanties. Probeer je aan te passen en vooral gladde schouders te hebben. Pluk de dag - be happy.

De kampong ligt op een mooie bergplateau en wordt omgeven door hooggebergten; o.a. de Gunung Mesila, waar je op uit kijkt als je op de veranda van het huis van Oma Munster zit. Er zijn verschillende huizen op de kampong. Familie uit Australië heeft onlangs een stenen huis laten zetten. Er zijn traditionele huizen in allerlei maten en van vesrchillende kwaliteiten, net nieuw of nog in goede staat of al erg verouderd.

Vanmorgen heb ik nog een rondleiding op de kampong gehad, voordat ik samen met oom Agus richting Makassar ben terug gereids. Albert is gisteravond met een privé taxi naar huis gegaan in Makassar, omdat hij vandaag nog foto's wil maken van de bekende Munsterplaatsen. Ik heb koffiestruiken gezien, in bloei met de koffiebonen er nog aan. Ook dat de koffeibonen te drogen worden gelegd. Na twee dagen, worden deze bonen gemalen, waarna je dus koffie kan drinken. Umbie - een soort wortel wat als fruit wordt gegeten. Moet je dus uit de grond graven. Bananenbomen in overvloed. Klapperbomen 9 soort palmen) in overvloed. Pisangbomen in overvloed en dan die mooie bergkloven. De kerk van Oma heb ik ook op de foto gezet. De kinderen gaan naar een houten barak, wat half open is met golfplaten daken er boven. Dus nu niet meer alleen foto's van etende families, maar ook veel natuurschoon en cultuur van midden Sulawesi.

Terug in Makassar hebben wij vanavond kort een bezoek gebracht aan Lucky Hiarej. Hij blijkt een neef van ons te zijn. Zijn vander is oom Max Hiarej en zijn moeder tante Titi Hiarej - Kailola. Tante Titi is een dochter van opa Gerardus ( = Adoes van Garadoes)). Opa was getrouwd met oma Limaheluw ( Amehei). Opa Adoes is de jongere broer van oma Dana Munster.
Lucky heeft Mammie nog niet eerder ontmoet, omdat hij overdag aan het werk was. Alle zeven keren, dat Mammie in Makassar was heeft zij altijd Tante Titi en haar familie bezocht. Tante Titi is vorig jaar overleden. Zij heeft nog een overleden zuster Onna in Surabaya en en overleden broer naam onbekend. Nono en Helen gaan dit verder voor ons navragen aan tante Gina Hierej - Surabaya. Hopelijk weet zij nog iets meer en kunnen wij nog familie van oma Dana vinden in Seilale. Ik ben dus echt vernoemd naar een voole oom van Pappie van moeders zijde. Dit heb ik nooit geweten. ammie wist ook niet prcies wat de familieband was met Tante Titi.

Tante Titi bezocht Tante Lala de laatste jaren trouw tijdens haar ziek zijn. Hetgeen tante Lala erg op prijs heeft gesteld. Zo komen wij dus steeds meer achter onze turun turunan. Nono en Helen zullen ons SMS-en als zij weer meer te weten zijn gekomen. Neef Lucky woont aan de Jalan Belana. Hij en zijn vrouw Ani, die Mammie wel idere keer ontmoet heeft Revi)hebben drie jonge kinderen: 1 meisjes ( 2 jongens Ryan en Trisakti).

Na dit familiebezoek gaan wij uit eten in Nelayan; de visser. Dit eethuis is door oom Agus aangeraden en blijkt een voltreffer te zijn; Jalan Alimalaka. Heerlijke visgerechten - die je zelf eerst weer uitzoekt ( heeft Mammie samen met Helen gedaan ) En Sateh Ayam voor Chaly en Albert. Heerlijk, wat mij betreft het beste restaurant tot nu toe. Heerlijke groentengerechten er naast.
Voor vandaag en morgen heeft Nono een auto gehuurd.


Het is hier 01.45 uur als ik ga afsluiten.
Ik ben in grote lijnen volledig bij. Ook de foto's hoop ik zo dadelijk te kunnen plaatsen. Helaas zijn het nu alle foto's tegelijkertijd van de afgelopen periode. De eerste 10 zijn dubbel. Misschien kan Nico helpen om alle dubbele weg te halen en alle foto's, die echt onduidelijk zijn. Wel eerst alle foto's thuis op een CD -plaatsen, maar dit geeft in ider geval ruimte op de website.

Ik ben blij met de tip van oom Agus voor 22 uur businesscorner Santicahotel - Jalan Hassannudin per uur 1000 rupiah. Ik moet nu 12,5 keer zoveel betalen.

Albert heeft een reis geboekt voor 3 weken en doet alles in Japanese stijl.
Quick and short.

Hilda Gang Munster de dochter van wijlen oom Alphares Munster en wijlen Tante Wies Munster - Mandagie komt nu 12 oktober voor het eerst van haar leven op Ambon! Zij is al diverse malen in Europa geweest: Frankrijk, Duitsland, Zwitserland, Engeland voor haar werk, maar nog nooit op Ambon dus!

Vanwege Albert en Hilda gaan wij onze reisschema nog omzetten.
Bung Ferry Seluhollo - de zoon van wijlem Tante Johanna Munster zal ons morgenmiddag van Airport Ambon ophalen.
Mammie, Albert en ik zullen in Latuhalat bij bung Ferry en usi Ance Seluhollo - Mozes slapen.

Albert zal de komende dagen zowel Latuhalat Seilale op het eiland Ambon zien als Nalahia op het eiland Nusalaut als Nolloth op het eiland Saparua samen met mamie en mij.

Albert heeft beloofd om 13 oktober weer in Jakarta te zijn bij opa Max en Tante Ciska en verdere familie Tutuarima. Wijlen Oma Tien Tutuarima Leatemia is een jongere zuster van onze oma Haurissa - Leatemia. Hij wil ook nog in dit kort tijdbestek Bali zien.

Voor Mammie en mij zitten de eerste twee weken er nu op.
Zondag gaan wij in Nolloth naar de kerk en de week er op met Hilda naar de kerk in Latuhalat of Seri. Onze ojang overgrootvader - heeft een dusun in Seri. Van Nono mag ik alle originlen mee met allerlei familierelaties verder uit gewerkt voor de Turunan Stamboom Munster. Ook Hilda is gevraagd om de stamboom Munster verder aan te vullen.

Nono is gevraagd omdit aan te vullen voor de Pupela - Munster kant van de Turunan Munster! Het is nu 02.10 uur. Ik stop nu echt. Ik heb gezien, dat alle foto's bij een verhaal staan - het vorige verhaal geloof ik.

Cium manis dan salam sayang dari Mammie, Albert, Nono dan familie en Gerard / Garadoes / Adoes. Op een oude foto van Pappie en mij als 4 jarige jongen schrijft Paapie bij de foto: Adoes en ik op de werkkamer van de fotograaf.

Ik controleer niet meer mijn tikfouten.